Şema Terapi Nedir?

Şemalar çok erken yaşta başlayan ve yaşam boyunca sürekli tekrar eden düşünce, duygu ve davranış kalıplarıdır. İnsan zihninde bilgilerin organize edilmesinde şemalar görev alır. Şemalar algılanan her şeye karşı gelişebilirler. Örneğin, kardeş şeması, doğa şeması, güven şeması, araba şeması, oyuncak şeması vb gibi… Bu şemalar bilgileri anlamamızda ve yorumlamamızda bize yol gösterici olup kişilerin davranışlarını düşüncelerini, hislerini ve diğer insanlar ile olan ilişkileri etkiler. Kişilerde ortaya çıkan davranışlar, geliştirilen şemalara göre değişkenlik gösterir. Çocukluk yaşlarda geliştiği için ve yaşam boyu sürdüklerinden kalıplaşmış yapılara sahiptir. Bu sebepten şemaları kişilerin hayatlarında ki kök inançları olarak nitelendirebiliriz.

Şemaların temel işlevi çevremize uyum sağlamımızı kolaylaştırmak için bize gelen bilgiyi süzerek filtre görevi görürler. Karşılaştığımız olayları, durumları kişilerde var olan şemalara göre değerlendirip karar verilir. Yani tüm davranışlarımız şemalara bağlı olarak şekillenmektedir.

Şema modeline göre, çocukluk yaşantılarından itibaren gelişmeye başlayan şemalar, zamanla işlevsel olmayan, düşünce ve davranış kalıplarına dönüşürler. Şemalar aslında erken dönemde sağlıklı olmayan durumlar karşısında baş edebilmek için işlevsel amaçlarla gelişmiştir. Çocukken oluşan şemalar ortam zaman değişse de değişmezler. Çocukken kullanışlı halde olan şemalar ergenlik ve yetişkinlik döneminde uyum bozucu hale gelebilir ve birçok psikolojik problemlere yol açabilir. Yaşamın erken dönemlerinde oluşan ve ilerleyen dönemlerde uyumu bozan şemalar, terapi sürecinde şema kelimesini ‘’erken dönem uyum bozucu şema ‘’ terimi yerine kullanılmaktadır. Yani Şema Terapide kişilerin kendileri ve çevreleri ile ilgili olarak geliştirdiği uyum bozucu şemaların tespit edilmesini ve kişilerin temel ihtiyaçlarına sağlıklı bir yolla ulaşmasına yardım etmeyi temel alır.

Şema Terapi çocukluk ve ergenlik döneminde belirgin kökenleri bulunan psikolojik bozuklukların fark edilmesine ve tedavi edilmesine yönelik bir model olarak Jeffrey Young tarafından geliştirilmiştir. Tedavi sürecinde etkin bir şekilde kullanılacak olan erken dönem uyumsuzluk şemaları ve alanları aşağıda yer almaktadır.

Şema Terapi modelinde 18 farklı şema tanımlanmış ve bu şemaları 5 şema alanına göre ayırmıştır.

ALAN 1: Ayrılma ve Reddedilme

1. Terk Edilme İstikrarsızlık
2. Şüphe Kötüye Kullanma
3. Duygusal Yoksunluk
4. Kusurluluk / Utanç
5. Tecrit Edilme / Yabancılaşma

ALAN 2: Bozulmuş Özerklik ve İş Yapma Becerisi

1. Bağımlılık Yetersizlik
2. Beklenmedik Olaylar Karşısında Dayanıksızlık
3. Yapışıklık Gelişmemiş Benlik
4. Başarısızlık

ALAN 3: Zayıf Sınırlar

1. Haklılık / Görkemlilik
2. Yetersiz Özdenetim /Öz Terbiye

ALAN 4: Başkalarına Yönelimlilik

1. Boyun Eğmek /Geri Çekilmek
2. Kendini Feda Etme
3. Onay Arama / Kabul Arama

ALAN 5: Aşırı Duyarlılık ve Baskılama

1. Karamsarlık / Hataya Katlanamama
2. Aşırı Sorumluluk / Duyguları Bastırma
3. Acımasız Standartlar / Aşırı Eleştirellik
4. Cezalandırıcılık (Acımasızlık)

Bu yapıların nerede ve nasıl şekillendiğini anlamak ve fark etmek değişimi yakalamak terapi sürecinde en önemli adımlardan biridir.